Manuel María nace no ano 1929 na Casa de Hortas, fogar hoxe da súa
casa museo, en Outeiro de Rei, na Terra Chá que tanto louvará. No
seo dun fogar labrego acomodado, ten acceso a algunhas obras da
literatura galega, así como na escola onde o seu mestre adica os
sábados á arriscada lectura de Amado Carballo ou Manuel Antonio.
Cando contaba 12 anos, o seu pai falece e marcha vivir a Lugo co seu
tío, parroco de San Froilán. Home severo pero de gran formación
intelectual, Manuel aproveitará a súa biblioteca e gastará a paga
na compra de obras clásicas. Nas vacacións estivais, de volta en
Outeiro de Rei, Manuel Paderna, xornaleiro na súa casa, ensinaralle
a compoñer versos.
En 1949, canda Manuel Antonio Sopena, funda Xistral, revista na que
publicará os seus primeiros versos, e pouco despois publica o seu
primeiro libro, Muiñeiro de Brétemas. Escrito con só 19
anos, esta obra converteuno no primeiro autor novo en publicar en
galego trala guerra civil e inaugurou a denominada Escola da Tebra,
moi influida pola filosofía existencialista.
Quería estudar Filosofía, pero as presións do seu tío lévano a
matricularse en Dereito. Aquela frustrante experiencia inspirará
Morrendo a cada intre, publicado en 1952. De igual modo, a
morte traumática do seu irmán pequeno aumentará o seu desasosego
existencial e inspirará Libro de pregos, escrito en 1951,
vencedor do Premio Eduardo Pondal de Poesía de Buenos Aires en 1955
pero publicado nunha data tan tardía como 1962. Este período de
anguria tamén dará lugar a Advento, vencedor do Premio
Castelao de Poesía do Centro Galego de Buenos Aires en 1952.
Fará o servizo militar en Santiago con Novoneyra, ao que coñecera
no instituto, e alí iniciará unha estreita relación Otero Pedrayo
e, especialmente, con Carlos Maside, que o introducirá ás teses
marxistas. Cara 1954 foi convidado a colaborar na revista Alba, a
través de cuxo director coñeceu a Xosé Luís Méndez Ferrín, co
que mantería unha estreita relación. A partir dese mesmo ano, a súa
obra abandona a crise persoal para abrirse á paisaxe en Terra Chá
Para gañala vida, decide preparar as probas para procurador dos
tribunais, que supera en 1957 cunha das máximas cualificación, e
nesa época coñece a Saleta Goy, a súa muller e compañeira, coa
que se instala en Monforte ao ano seguinte.
Nas décadas dos 60 e 70, Manuel María troca o existencialismo polo
compromiso social na súa obra, que tamén manifesta coa súa
militancia clandestina na UPG e na Fronte Cultural da ANPG.
Este compromiso custaralle a marxinación de sectores intelectuais,
como o grupo Galaxia, situación que o leva a crear Edicións Xistral
en 1967, homónima da libraría que abre xa en 1970 xunto á súa
dona en Monforte, verdadeiro foco cultural da vila. No 1968 edita o
seu primeiro poemario infantil, Os soños na gaiola, que
gozará de gran popularidade grazas á axuda de Suso Vaamonde, que en
1978 lle pon música aos seus versos.
Dende finais dos 70, Manuel María aumenta a súa implicación
política, presentandose polo BN-PG ao Senado por Lugo nas primeiras
eleccións tralo franquismo e sendo escollido concelleiro de Monforte
polo BNG nas primeiras eleccións municipais. 1977 será testemuña
da publicación tanto de Poemas para construir unha patria, de
cariz nacionalista, como de Poemas de Outono, que dará lugar
a unha nova etapa coroada con Poemas da labarada estremecida
(1981). Este último adicao á súa historia de amor con Saleta,
cunha visión madura da vida e cun retorno ás paisaxes da súa
infancia: á Terra Chá.
Nos seus derradeiros anos, o seu compromiso non lle permitiu deixar
de participar en iniciativas como Burla Negra e a Plataforma Nunca
Máis, e en 1999 volta concorrer co BNG nas primeiras eleccións
europeas nas que un deputado nacionalista galego foi escollido.
Recibirá, asemade, numerosos galardóns como o Pedrón de Ouro en
1994, que lle será entregue na Casa da Matanza que acolle o Museo
Rosalía de Castro. En 2003 ingresa na Real Academia Galega co
discurso Terra Chá: poesía e paisaxe, un ano antes de
falecer na Coruña. Servelado no Panteón de Galegos Ilustres antes
de retornar unha última vez ao seu Outeiro de Rei natal.
